Zmiany jakie zachodzą w mózgu nastolatka i trudności w znalezieniu porozumienia - poradnik dla rodziców nastolatków

„Nastolatki robią to, co muszą, one dorastają.”  Jasper Jull

 

Wielu rodziców, po kolejnej burzliwej wymianie zdań z swoim nastoletnim dzieckiem, zastanawia się: Co robię źle? Gdzie popełniam błąd? Dlaczego między nami pojawia się niewidzialna bariera pełna niechęci, pretensji i braku zrozumienia? Czy nasze rozmowy zawsze muszą kończyć się kłótnią? Odpowiedź na te pytania jest prosta - Twoje dziecko przechodzi przez proces dojrzewania.

W okresie dojrzewania mózg nastolatka przechodzi przez szereg istotnych zmian, które wpływają na jego zachowanie, emocje i zdolności poznawcze. Jednym z najważniejszych procesów jest rozwój kory przedczołowej, która odpowiada za funkcje wykonawcze, takie jak planowanie, podejmowanie decyzji i kontrola impulsów. Kora przedczołowa rozwija się do około 25 roku życia. Wszystko co się w tym czasie dzieje wpływa na to,  że nastolatki często podejmują impulsywne decyzje i mają trudności z przewidywaniem konsekwencji swoich działań. Dopiero około 25 roku życia można oczekiwać, że ich układ nerwowy jest gotowy i dojrzały, aby podejmować racjonalne decyzje. Także układ limbiczny, który jest odpowiedzialny za emocje i system nagrody, jest szczególnie aktywny w tym okresie. Zwiększona aktywność układu limbicznego sprawia, że nastolatki są bardziej skłonne do poszukiwania nowych doświadczeń i ryzyka, co może prowadzić do konfliktów z rodzicami, którzy starają się je chronić. Zmiany w poziomie neuroprzekaźników, takich jak dopamina i serotonina, również wpływają na nastrój, motywację i zachowanie nastolatków, co może prowadzić do wahań nastroju i trudności w komunikacji.

Rodzice często mają duże trudności z „dogadaniem się” z dorastającymi dziećmi z powodu różnic w percepcji i konfliktu autonomii. Nastolatki dążą do większej niezależności, co może prowadzić do napięć z rodzicami, którzy chcą nadal pełnić rolę opiekunów i kontrolować życie dzieci (dla ich bezpieczeństwa).  Dużym wyzwaniem w tym czasie jest komunikacja emocjonalne, ponieważ nastolatki często mają trudności z wyrażaniem swoich uczuć w sposób konstruktywny. Intensywne i zmienne emocje mogą prowadzić do nieporozumień i konfliktów.

 

Zmiany w mózgu nastolatka

Rozwój kory przedczołowej: kora przedczołowa, odpowiedzialna za planowanie, podejmowanie decyzji i kontrolę impulsów, rozwija się do około 25. roku życia. W okresie dojrzewania jest jeszcze w fazie intensywnego rozwoju, co może prowadzić do impulsywnych decyzji i trudności w przewidywaniu konsekwencji swoich działań.

Zwiększona aktywność układu limbicznego: układ limbiczny, który odpowiada za emocje i nagrody, jest szczególnie aktywny w okresie dojrzewania. To sprawia, że nastolatki są bardziej skłonne do poszukiwania nowych doświadczeń i ryzyka, co może prowadzić do konfliktów z rodzicami, którzy starają się je chronić.

Zmiany w poziomie neuroprzekaźników: w mózgu nastolatków zachodzą zmiany w poziomie neuroprzekaźników, takich jak dopamina i serotonina. Te zmiany wpływają na nastrój, motywację i zachowanie, co może prowadzić do wahań nastroju i trudności w komunikacji.

 

Dlaczego rodzicom i nastolatkom trudno się dogadać?

Różnice w percepcji: nastolatki i rodzice często inaczej postrzegają te same sytuacje. Młodzi ludzie mogą czuć się niezrozumiani, a rodzice mogą mieć trudności z zaakceptowaniem nowej, bardziej niezależnej postawy swojego dziecka.

Konflikt autonomii: młodzież dążą do większej autonomii i niezależności, co może prowadzić do konfliktów z rodzicami, którzy chcą nadal pełnić rolę opiekunów. Ważne jest, aby rodzice znaleźli równowagę między kontrolą a dawaniem swobody, gdyż autonomia jest niezbędna dla zdrowego rozwoju nastolatków. Pomaga im kształtować tożsamość, rozwijać umiejętności życiowe, budować pewność siebie i przygotowywać się do dorosłości.

Komunikacja emocjonalna: w okresie dojrzewania emocje są intensywne i zmienne. Nastolatki mogą mieć trudności z wyrażaniem swoich uczuć w sposób konstruktywny. Mogą także bardzo szybko zmieniać zdanie, a nawet nie pamiętać wcześniejszych ustaleń, co często rodzice odbierają jako wyraz braku szacunku, a to prowadzi do nieporozumień i konfliktów. Aby nasza komunikacja z nastolatkiem była skuteczna, nie możemy zarazić się  jego emocjami, musimy starać się zachować spokój.

 

Jak poprawić komunikację z własnym dzieckiem?

Aktywne słuchanie: staraj się naprawdę słuchać swoje dziecko, bez przerywania i oceniania. Pokaż, że jesteś zainteresowany jego uczuciami i myślami. Staraj się nie narzucać swoich rozwiązań i rad.

Wyrażanie empatii: próbuj  zrozumieć perspektywę swojego dziecka i wyrażaj empatię wobec jego uczuć. To może pomóc w budowaniu zaufania i otwartości.

Ustalanie jasnych granic: na każdym etapie rozwoju dziecka ważne jest, aby ustalić jasne i konsekwentne zasady, ale w przypadku nastolatków ważne jest także, aby być jednocześnie elastycznym i otwartym na negocjacje. Daj swojemu dziecku przestrzeń do wyrażania swojego zdania i uczestniczenia w podejmowaniu decyzji.

Zachęcanie do samodzielności: wspieraj swoje dziecko w podejmowaniu własnych decyzji i ucz je odpowiedzialności za swoje działania. To pomoże mu rozwijać umiejętności potrzebne do dorosłego życia.

Spędzanie czasu razem: znajdź czas na wspólne aktywności, które sprawiają wam radość. To pomoże w budowaniu więzi i lepszym zrozumieniu się nawzajem. Pamiętaj jednak, aby nie zmuszać swojego nastolatka do wspólnych działań.

 

Dorastanie to okres intensywnych przemian zarówno dla nastolatków, jak i ich rodziców. Zrozumienie neurobiologicznych i psychologicznych zmian, jakie zachodzą w mózgu nastolatka, jest kluczowe dla skutecznego radzenia sobie z wyzwaniami komunikacyjnymi oraz budowania trwałych i zdrowych relacji rodzinnych. Kluczem do sukcesu jest cierpliwość, empatia i otwartość na dialog, które pozwalają na budowanie silniejszych i bardziej pozytywnych relacji rodzinnych.

 

Książki, które warto w tym czasie przeczytać:  

„Zaplątane nastolatki” – Lisa Damour (dla rodziców dziewczynek)

„Pod presją” – Lisa Damour

„Emocjonalne życie nastolatków” – Lisa Damour

„Jak wychować chłopca” – Michael C. Reichert (dla rodziców chłopców)

„Kochaj i pozwól na bunt” – Joanna Szulc

„Sekretne życie mózgu nastolatka” – Sarah – Jayne Blakemore

„Burza w mózgu nastolatka” – Daniel J. Siegel

„Nastolatki. Kiedy kończy się wychowanie? ” – Jasper Jull

„Asertywny rodzic” – Joanna Rajang

 

Autor: Karolina Gawlik

Psycholog